Deel op social media
“Online discriminatie hoort erbij, negen van de tien berichten zijn negatief. Het is normaal.” Deze uitspraak uit een onderzoek van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS, 2023) maakt pijnlijk duidelijk hoe online haat en discriminatie genormaliseerd dreigen te raken. Een ontwikkeling die schadelijk is voor iedereen. Daarom startten Diversion en Netwerk Mediawijsheid, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het project Samen sterk tegen online haat en discriminatie.
Binnen dit project ontwikkelen jongeren en professionals in co-creatie interventies om digitale veiligheid en inclusie te bevorderen. Eén daarvan is de Social Cleanup Day: een actiedag vóór en dóór jongeren, die hen in staat stelt online haat en discriminatie beter te herkennen en daar effectief tegen op te treden. Binnen deze interventie worden nieuwe ideeën van jongeren gecombineerd met bestaande, bewezen tools uit interventies als The Digital Us, #Datmeenjeniet en Gelijk=Gelijk?.
“We hebben deze interventie écht samen met jongeren ontwikkeld,” vertelt projectleider Mirte van Tulder namens Diversion. Jongeren gaan op heel verschillende manieren om met online haat. De één laat het van zich afglijden, terwijl het een ander juist diep raakt. Mirte: “Hoe meer online haat en discriminatie jongeren zien, hoe meer negatieve gevolgen dit kan hebben. Van sociale terugtrekking, een verminderd zelfvertrouwen, depressieve klachten en gevoelens van onveiligheid – tot het aanwakkeren van polarisatie en radicalisering.” De jongeren die meedoen aan dit traject willen meer bewustwording creëren en andere jongeren in beweging brengen om daar samen iets tegen te doen.”
Op een doordeweekse dag in juni vond de eerste Social Cleanup Day plaats in jongerencentrum Pitstop in Eindhoven. Zestien jongeren namen deel aan de interventie, afkomstig van verschillende achtergronden en opleidingsniveaus. Onder begeleiding van twee peer educators werkten ze aan bewustwording, reflectie en actie: hoe herken je online haat? Waarom is het schadelijk? En wat kun je er zelf tegen doen?
“We willen jongeren niet alleen trainen in herkennen en reageren,” legt Mirte uit, “We willen ze ook laten ervaren dat hun reactie impact kan hebben op de sociale norm. Dat ze samen de sfeer online positief kunnen beïnvloeden.”
Peer educator Nicolas Diaz begeleidde de sessie samen met een andere peer. Voor hem voelde deelname aan dit project vanzelfsprekend. “Ik ben helemaal voor meer liefde verspreiden en wil haat tegengaan. Je weet nooit wie je kunt raken met jouw opmerking.”
Tijdens de interventie zag Nicolas dat het onderwerp echt leefde onder de deelnemers. “Ze vonden het interessant en relevant. Er kwamen goede gesprekken op gang. Ik zei tegen Mirte: dit is echt iets om vaker te doen.”
Jongerenwerker Matheus Sales de Moura, verbonden aan Pitstop Eindhoven, ziet dagelijks hoe online haat en discriminatie effect hebben op jongeren. “Ik zie dat jongeren verharden,” zegt hij. “Vooral jongeren binnen de straatcultuur. Daar gelden dominante kaders, waarin status, imago en machtsverhoudingen leidend zijn. Ze zijn vatbaar voor polarisatie en radicalisering. Online spiegelen ze zich aan dominante figuren – en de mening van degene met de grootste bek wordt dan de norm.”
Tijdens de Social Cleanup Day in samenwerking met de trendwatchers van Stichting Meer Liefde observeerde Matheus hoe jongeren met elkaar reflecteerden op wat haat is, wat dat met hen doet, en hoe ze ermee om willen gaan. “Alleen al de verschillende definities die de deelnemers hebben van online haat is interessant. De één vindt het woord ‘Sukkel’ online haat, de ander vindt dat gewoon normaal. Het is interessant om dat soort gesprekken te volgen.”
De dag bestond uit het analyseren van echte online reacties, het oefenen met verschillende manieren van reageren, en reflectie op wat wel of niet werkt. “We hielpen jongeren om beter in te schatten wanneer het zinvol én veilig is om te reageren,” zegt Mirte. “Ook oefenden ze met manieren van reageren die bij hen passen. Dat kan gaan om een inhoudelijke reactie die iemand aan het denken zet of empathie oproept, maar ook om laagdrempelige acties zoals een positieve reactie versterken met een like of een ongepaste opmerking rapporteren.”
Hoewel het een pilot was, waren zowel de jongeren als de begeleiders positief over de aanpak. “Er zijn zeker dingen die verbeterd kunnen worden, zoals de lengte van de interventie en bepaalde werkvormen,” zegt Matheus. “Maar inhoudelijk zat het goed. En de kracht van peer-to-peer begeleiding moet echt behouden blijven. Jongeren die andere jongeren coachen, dat werkt.”
Tijdens het project ‘Samen Sterk Tegen Online Haat en Discriminatie’ zetten we jongeren in hun kracht om positieve sociale normen online te versterken en schadelijke uitingen tegen te gaan. Met dit project ondersteunen we jongeren bij het ontwikkelen van een sterk moreel kompas en kritisch denkvermogen. Zodat zij meer plezier en grip hebben op social media en een actieve bijdrage kunnen leveren aan een inclusieve en veilige online samenleving. Lees meer over het project en uitkomsten via deze links.
Onderzoek
Het onderzoek van KIS dat we eerder noemen is een verkenning naar de ervaring met en impact van online haat en discriminatie op jongeren. Meer dan de helft van de jongeren geeft tijdens het onderzoek aan vaak negatieve of beledigende berichten te zien op social media, veelal over afkomst, gewicht en seksuele oriëntatie. En tijdens het onderzoek geven ze aan wat de invloed van deze berichten is op bijvoorbeeld de mentale gezondheid of deelname aan sociale activiteiten. Lees hier het onderzoeksrapport.
Diversion & Netwerk Mediawijsheid
Om de jongeren die meewerken aan dit project duidelijke kaders en focus te geven, hebben we een theoretisch kader opgesteld. Dit dient als denkkader en vormt het voorwerk voor de ontwikkeling van de interventies. Het rapport is te lezen en te downloaden via deze link.
Social Media
Als onderdeel van de bredere interventie is het Instagramkanaal @Social_Cleanup gestart. Bekijk en volg het kanaal via deze link.
